Հայ թատերագիր Արամաշոտ Պապայանը միակ դրամատուրգն է, որ իր ողջ գրական ստեղծագործական կյանքում գրել է միայն կատակերգություններ: Նրա կատակերգությունները մեծ հաջողություն են ունեցել ոչ միայն Հայաստանում, այլև նրա սահմաններից դուրս:
1944 թվականին Ա. Պապայանը եղբորորդու՝ Արամի հետ միասին գրում է «Մեծ հարսանիք» կատագերգությունը, որը բեմադրվում է Երևանի երաժշտական կոմեդիայի թատրոնում և ունենում է մեծ հաջողություն:
Ա. Պապայանի «Ծիծաղ» ժողովածուի մեջ զետեղված են մեկ-երկու գործողությամբ կատակերգություններ՝ «Բախտավորյաններ», «Փեսատես», «Կնունք», «Մանրուք», «Սուտը թակարդում» և այլն, որոնցում հեղինակը ծիծաղի զենքով կրակի տակ է առնում բյուրոկրատիզմն ու շաղակրատությունը, անազվությունն ու եսասիրությունը: Անխնա մտրակելով բացասականը՝ հեղինակը միևնույն ժամանակ գովերգում է դրական հերոսներին ու բաց անում նրանց բազմաբովանդակ դրամատիզմով լի ներքին աշխարհը:
Ա. Պապայանի բոլոր կատակերգություններն էլ բեմադրվել են մեր հանրապետությունում, իսկ նրանցից շատերը թարգմանվել են և հաջողությամբ բեմադրվել մի շարք երկրներում:
«Բախտավորյաններ» և «Փեսատես» կատակերգություններն արժանացել են միութենական մրցանակի:
Ա. Պապայանի ստեղծագործությունների կարևոր դրական հատկանիշներն են՝ մեծ ներշնչանքը, սերը հայ հասարակ, աշխատավոր մարդկանց կյանքի, խոհերի ու հույզերի խոր, բազմակողմանի պատկերումը:
Ա. Պապայանի լավագույն գործերից են «Մեծ հարսանիք», «Համեցեք Հակոբ Նշանիչի ծննդին» (1965), «Աշխարհն, այո, շուռ է եկել» (1967), «Արտասահմանյան փեսացուն» (1972), «Խանդից պատուհաս», «Երևանյան վարդեր», «Գնա մեռի, արի սիրեմ» (1973) և այլ կատակերգություններ:
Ա. Պապայանի պիեսները ներկայացվել են նախկին Խորհրդային Միությունում՝ Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, Բելոռուսում, Անդրկովկասյան և Միջինասիական հանրապետություններում: Այնուհետև կտրել-անցել են երկրի սահմանները, բարձրացել Բուլղարիայի, Չեխիայի, Մոնղոլիայի, Սիրիայի, Լիբանանի Նյու Յորքի, Բոստոնի, Լոս-ԱՆջելեսի, Փարիզի և Լոնդոնի թատերաբեմերը:
Ա. Պապայանի պիեսները թարգմանվել են շատ լեզուներով: Իր պիեսների բեմադրությունների թվով Ա. Պապայանը գրավում է առաջին տեղը հայ թատերագիրների շարքում:
1981 թվականին Ա. Պապայանը պարգևատրվել է «Ժողովուրդների բարեկամության» շքանշանով, իսկ մինչ այդ, 1971 թվականին նա պարգևատրվել էր «Պատվո նշան» շքանշանով:
ԳԼՈՒԽ 1 ԱՐԱՄԱՇՈՏ ՊԱՊԱՅԱՆԻ ԿԱՏԱԿԵՐԳՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԲԱՌԱՊԱՇԱՐԻ ՇԵՐՏԵՐԸ և ԴՐԱՆՑ ՈՃԱԿԱՆ ԿԻՐԱՌՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Կատակերգությունը (կոմեդիան) գրական սեռերի երեք տեսակներից մեկն է: Մյուս երկու տեսակներն են ողբերգությունը (տրագեդիան) և դրաման: Կատակերգությունը, Արիստոտելի սահմանումով, փաստերի վերարտադրությունն է, սակայն ոչ նրանց ամբողջ արատավորության, այլ լոկ ծաղրականի, քանի որ ծաղրականը վատի մի մասն է կազմում: Ըստ Արիստոտելի՝ ծիծաղելի կարող է լինել սխալը կամ որևէ արատ, որը ոչ մեկին վնաս չի պատճառում:
Կատակերգության ժանրը ձևավորվել է Հին Հունաստանում մ.թ.ա. 5-րդ դարում՝ «կոմեդիայի հայր» Արիստոֆանի, ապա նաև Մենանդրոսի ստեղծագործության մեջ: Կոմեդիան իր անվանումը ստացել է ավանդական տոնախմբությունների ժամանակ կատարվող ուրախ խաղերից և ներկայացումներից:
Կատակերգության միջոցով գրողները ձգտում են վեր հանել կյանքի ծիծաղելի կողմերը:
Կատակերգությանը բնորոշ է դրության և խոսքի կոմիզմը: 19-րդ դարում կատակերգության ժանրը զարգացրել են Մ. Պատկանյանը, Ն. Փուշինյանը, Մ. Տեր-Գրիգորյանը: Հետագայում ևս կատագերգությունը շարունակում է մնալ ամենատարածված ժանրերից մեկը: Այդ ժանրի փայլուն ներկայացուցիչներից է Գ. Սունդուկյանը:
Հայտնի են Դ. Դեմիրճյանի, Ն. Զարյանի, Ա. Պապայանի, Գ. Տեր-Գրիգորյանի և ուրիշների սոցիալական և կենցաղային կատակերգությունները:
Գրական բոլոր ժանրերից Ա. Պապայանը նախապատվություն է տալիս կատակերգությանը: «Թեև հասակ եմ առել կյանքի դժվարին պայմաններում,– գրել է նա,– բայց մշտապես ինձ հետ է եղել լավը, լուսավոր օրերի հավատը: Ծանր զրկանքներով լի օրերի փորձը ինձ հուշել է, որ կյանքի դժվարությունները կարելի է հաղթահարել միայն ժպիտով, կատակով, ծիծաղով»:
Ա. Պապայանը իր կատակերգություններում զվարթ ծիծաղով մերկացնում է իրականության ստվերոտ կողմերը և հաստատում լավն ու բարին: Նա նկատում է կյանքի բացասական կողմերը և սրամտորեն բնութագրում իր հերոսներին: նրա կատակերգությունների լեզուն որոշ տեղերում աչքի է ընկնում զգացմունքային հագեցվածությամբ: Նա մեծ ուշադրություն է դարձրել ժողովրդական ոճավորմանը, օգտագործել է ժողովրդական կենդանի բարբառներից վերցված ժողովրդական կենսափորձը և իմաստությունն արտահայտող ասացվածքներ: Նրա կատակերգությունները հարուստ են իմաստալից խոսքերով և աֆորիզմներով: Նրա երկերը աչքի են ընկնում արդիական խնդիրների խոր զգացողությամբ: Ա. Պապայանի ոճը պարզ է, անպաճույճ: Նա ներկայացնում է ժողովրդական ըմբռնումները բարու և չարի, դրականի և բացասականի, ինչպես և ժողովրդի անբեկանելի հավատը ճշմարտության, արդարության հաղթանակի հանդեպ: Հեղինակի ուշադրության կենտրոնում աշխատավոր մարդն է, որին առաջարկվում է բարդ և անհնարին թվացող խնդիրներ: Ա. Պապայանի պիեսների գլխավոր առանձնահատկությունը ծիծաղի հրապարակային բնույթն է: Դա անթաքույց ծիծաղ է: Այն ազգային հումոր է: Վ. Աճեմյանը նշել է, որ Արամաշոտ Պապայանը ճանաչում է «հանդիսատեսի հոգին», մեկ էլ այն, որ ունի «թատրոնի ջիղ»:
